Сүүлийн жилүүдэд Монголын хөдөлмөрийн зах зээлд нэг сонирхолтой, гэхдээ санаа зовмоор дүр зураг ажиглагдаж байна. Нийт ажиллах хүчний оролцооны түвшин тогтмол буурах чиглэлтэй байгаа нь эдийн засгийн өсөлтийн суурь хүчин зүйл хөдөлмөрийн нөөцийн чанар, хүртээмжид эргэлзээ төрүүлж эхэллээ. Энэ бууралтад олон хүчин зүйл нөлөөлдөг ч хөдөлмөрийн зах зээлд хүчтэй орж ирж буй Z үеийнхний ажил эрхлэлтийн хандлага хамгийн том нөлөөлөгчийн нэг болж байна.
Ажиллах хүчний оролцоо яагаад буурч байна вэ?
Монгол Улсын 15 ба түүнээс дээш насны хүн амын ажиллах хүчний оролцоо 2016 оноос хойш тогтмол уналттай байна. Жил бүр өөрчлөгдөх ч дундаж түвшиндээ 59-61 хувийн хооронд хэлбэлзэж байгаа нь Ази-Номхон далайн орнуудын дунджаас доогуур үзүүлэлт юм. Ялангуяа 15-24 насны залуусын оролцоо хамгийн бага хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд “ажилгүй-сургуульд сурахгүй-мэргэшиж хөгжөөгүй” бүлгийн тоо өндөр хэвээр байна.
Энэ бол зөвхөн ажилгүйдэл гэж нэрлэгддэг асуудал бус харин хөдөлмөрийн зах зээл ба залуусын хүлээлтийн хоорондын том зөрүү юм.
Z үе хөдөлмөрийн зах зээлд бүрэн орж ирж байна
1997-2012 онд төрсөн Z үе 2025 оноос эхлэн Монголын хамгийн том ажиллах хүчин болж байна.
Энэ үед хөдөлмөрийн зах зээл дараах том өөрчлөлттэй нүүр тулж байна:
• Z үе уян хатан цагаар ажиллахыг илүүд үздэг
• Тогтмол 8-5 цагийн ажил тэдэнд “үр дүн муутай, бүтээлч бус” мэт санагддаг
• Проект ажил /төсөлт/, фриланс, зайнаас ажиллах хэлбэрт илүү татагддаг
• Ажлын байрны соёлд өндөр шаардлага тавьдаг
• Ажилд “утга, өсөлт, үнэ цэнэ” хайдаг
Эдгээр хандлага нь уламжлалт байгууллагын бүтэцтэй зөрчилдөж эхэлжээ.
Компанийн орчин vs Z үеийн хүлээлт
Залуусын 67%-д нь “ажилдаа сэтгэл ханамжтай байх нь цалинтай тэнцүү чухал” гэж судалгаанд дурдагддаг.
Харин монголын олон байгууллагын бодит байдал, тогтсон дүрэм, хатуу цагийн хуваарь, нэг хэвийн ажлын өдөр Z үеийнхэнд таатай санагддаггүй.
Иймээс олон залуус уламжлалт ажилд орохоос татгалзах, хэсэгчлэн ажиллах, эсвэл гадаадад ажиллах сонголтыг хийж байна. Энэ нь ажиллах хүчний оролцоонд шууд нөлөөлж, “хүн байгаа ч хөдөлмөрт оролцохгүй” үзэгдлийг бий болгодог.
Өөр нэг том хүчин зүйл нь ур чадварын зөрүү
Монголын ажил олгогчид сүүлийн жилүүдэд ажилтан хайхад улам хүндрэлтэй болсон гэж илтгэдэг. Шалтгаан нь:
• Z үе технологийн мэдлэг өндөр ч байгууллагын шаарддаг ажлын дадлага, харилцааны ур чадвар дутмаг байна.
• Залуусын хүсч буй уян хатан ажлын хэлбэрийг байгууллагууд нэвтрүүлж амжаагүй.
Ийнхүү ур чадварын зөрүү хандлагын зөрүү нийлээд хөдөлмөрийн зах зээлийн нийлүүлэлт, эрэлтийг хоорондоо үл нийцэх нөхцөлд хүргэж байна.
Энэ нь эдийн засагт ямар нөлөө үзүүлж байна вэ?
• Ажиллах хүчний оролцоо буурах тусам эдийн засгийн өсөлт саардаг
• Компаниуд шинэ ажилтан сургах зардал өсдөг
• Албан бус хөдөлмөр нэмэгдэж татварын бааз багасдаг
• Төрөөс ажилгүйдлийн тэтгэмж, сургалтын зардал өсдөг
Нэг ёсондоо хөдөлмөрийн зах зээл Z үеийн онцлогтой уралдаж хөгжихгүй бол Монголын өсөлтийн хурд удаашрах эрсдэлтэй.
Гарц нь юу вэ?
1. Уян хатан хөдөлмөрийн хэлбэрийг албан ёсоор дэмжих
Зайнаас ажиллах, богино цагийн ажил, проектын ажлын гэрээ зэрэг нь Z үеийн хандлагад нийцнэ.
2. Байгууллагын соёлын шинэчлэл
Залуусын санал сонсдог, өсөлт дэмждэг, бүтээлч орчин бүрдүүлэх нь байгууллагын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлнэ.
3. Ур чадварын сургалтыг шинэчлэх
Их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийг бодит ажлын байрын хэрэгцээтэй ойртуулах нь зөрүүг багасгана.
4. Залуусын хөдөлмөрийн үнэлэмжийг зөв ойлгох
Z үе залхуучууд биш, харин ажиллах хэлбэртээ зөвхөн өөр шаардлага тавьдаг үе.
Эндээс:
Ажиллах хүчний оролцооны бууралтыг зөвхөн эдийн засгийн мөчлөгөөр тайлбарлах боломжгүй. Монголын хамгийн том нөөц болох Z үе хөдөлмөрийн зах зээлд шинэ хандлага, шинэ тоглоомын дүрэм авчирч байна. Харин төр, ажил олгогчид, боловсролын байгууллагууд энэ өөрчлөлтөд дасан зохицож чадвал Монгол эдийн засаг ирээдүйд илүү бүтээлч, уян хатан, өрсөлдөх чадвартай загварт шилжих боломжтой.
